Aangeboren, Aangeleerd of Aangepast?

aangeboren of aangeleerd

“Zo ben ik nu eenmaal” antwoordde de man in één van onze trainingen. Eén van de redenen dat hij deelnam, was de gewoonte om altijd rekening te houden met anderen. Ook als hem dat helemaal niet uitkwam, dan nog stond hij voor iedereen klaar en wou hij iedereen te vriend houden. Ik had hem net de vraag gesteld of hij wist waar dat patroon vandaan kwam en hij antwoordde dus dat hij nu eenmaal zo is. We raakten in gesprek over aangeboren en aangeleerde eigenschappen. De overige deelnemers mengden zich in het gesprek en zo ontstond een boeiende dialoog over wat je van nature altijd zo gedaan hebt (aangeboren gedrag) of wat je gaandeweg geleerd hebt (aangeleerd gedrag).

De beste man wist zich oprecht niet te herinneren wanneer zijn patroon vandaan kwam. Dat alsmaar rekening houden met anderen en zijn eigen behoeften daarvoor soms onderdrukken, voelde voor hem zo vanzelfsprekend en vertrouwd dat hij het gevoel had dat hij ermee geboren was. Hij kon niet bedenken waar, wanneer of van wie hij dit patroon had geleerd. 

Wat is aangeboren gedrag?​

Van ons gedrag is maar een zeer beperkt deel aangeboren gedrag. Je kunt daarvoor kijken naar wat een pasgeboren baby zoal doet. Het zijn met name de heel basale dingen die te maken hebben met eten, drinken, ademen en af en toe een volle luier produceren. Aangeboren gedrag komt voort uit heel elementaire behoeften die met overleven te maken hebben. En omdat een baby nog wat hulpeloos is, zal het die hulp inroepen. Zo beschouwd is een baby best egoïstisch. Het is dus vrijwel ondenkbaar dat de man uit ons voorbeeld, een aangeboren gewoonte heeft om met iedereen rekening te houden. En al helemaal niet om zijn eigen behoeften daarbij opzij te zetten. Een kindje dat in de wieg ligt en honger heeft, zet zijn mond wagenwijd open en laat luid en duidelijk weten dat er iemand moet komen. En dat kijkt niet eerst over de rand van de wieg of papa of mama wel gestoord kunnen worden.

Hoe ontstaat aangeleerd gedrag?

Als al het andere gedrag aangeleerd is, kun je je afvragen hoe dat aangeleerd wordt.  Je leert dingen namelijk niet alleen aan doordat het je verteld wordt of omdat je er op internet een filmpje over hebt gezien. Zeker waar het gaat over eigenschappen die we hebben ontwikkeld, leren we dat meestal door simpelweg te observeren. Wat horen we, wat zien we, wat voelen we, enzovoort. En als we daarin iets tegenkomen dat we nog niet kennen, gaan we daarvan nieuwe dingen leren.

Terug naar de baby in de wieg die honger heeft. Het aangeboren gedrag is om te huilen en te wachten tot iemand met eten komt. Met een beetje geluk komt er ook iemand met eten. Wanneer het kind opgroeit en inmiddels heeft leren praten, zal het leren dat je niet per se het hele huis bij elkaar hoeft te schreeuwen om eten te krijgen. Het heeft dan geleerd om te vragen als het ergens behoefte aan heeft. Tenzij het veel te horen heeft gekregen dat “kinderen die vragen worden overgeslagen” of de ervaring heeft dat vragen soms botweg genegeerd worden. Het kan dan aangeleerd gedrag ontwikkelen. Heel soms heeft dat de vorm van stemverhef, veel vaker leert het kind af om behoeften te uiten.

De man in ons voorbeeld, begon steeds meer te snappen dat zijn patroon geen aangeboren maar aangeleerd gedrag was. Hij herkende dat als hij ergens om vroeg, dat vaak niet uitkwam. Zijn moeder had vaak last van migraine-aanvallen, die zo hevig waren dat ze op bed lag met de gordijnen dicht. Er mocht geen licht in haar kamer zijn en ook het minste geluid was al snel teveel. Hij leerde dus al jong om zich stil te houden en het “denk toch aan je moeder” was voor hem de eerste instructie om rekening te houden met een ander. Toen later zijn vader burnout raakte, had hij vaak met beide ouders rekening te houden. Zijn eigen behoeften leerde hij te verzwijgen en dat patroon zette hij zelfs voort in zijn werk- en privé-relaties.

Waarom lijkt aangeleerd gedrag toch vaak aangeboren gedrag?

Zoals je in de voorbeelden leest, is iemand zich vaak niet bewust van een gebeurtenis of omstandigheden die ertoe hebben bijgedragen dat je je op een bepaalde manier bent gaan gedragen. Hoewel we al pratende wel degelijk oorzaken konden vinden, leek het tot die tijd op aangeboren gedrag. Ten eerste komt dat doordat het gedrag al jong is aangeleerd. En aangezien we van de eerste levensjaren maar weinig kunnen herinneren, is er ook geen idee van een tijd waarin je dat gedrag nog niet had aangeleerd. Ten tweede kunnen omstandigheden al zolang spelen, dat we vergeten dat het ooit soms anders was. Het is zo vanzelfsprekend geworden.

En wanneer ontstaat aangepast gedrag?

Naast aangeboren en aangeleerd gedrag, heb ik het ook vaak over aangepast gedrag. Dat komt aan de orde als mensen in mijn trainingen tot de ontdekking komen dat ze met hun gedrag een te hoge prijs betalen. Zoals de man die merkte dat hij zichzelf tekort deed door zijn eigen behoeften op het tweede plan te zetten, wanneer hij het vermoeden had dat dat voor anderen beter was. Een sprekend voorbeeld van zijn gedrag, was dat als een vriendin hem vroeg te kiezen tussen bijvoorbeeld een etentje buiten de deur of zelf koken, dat zijn standaard reactie was “maakt mij niet uit, kies jij maar”. In werkelijkheid had hij dan best wel een voorkeur voor het één of het ander, maar hij wou voorkomen dat hij zou kiezen wat de ander liever niet zou kiezen. Erg attent, maar hij deed zichzelf daarmee tekort.

We zijn daarom gaan kijken hoe hij zijn gedrag zou kunnen aanpassen. In dit geval werd het aangepaste gedrag dat hij zijn eerste gevoel en gedachte serieus ging nemen en uitspreken dat hij het leuk zou vinden om uit eten te gaan. Zijn vriendin vroeg het hem tenslotte, dus dan heeft ze ook recht op een eerlijk antwoord. Als zij het had willen bepalen, had ze de keuze niet voorgelegd. En als zij toch liever zelf wou koken, hadden ze daarover in gesprek kunnen gaan. Geen drama, geen reden om op voorhand je eigen keuze in te slikken.

Hoe kom je van aangeleerd gedrag naar aangepast gedrag?

We hebben allemaal aangeleerd gedrag. En dat we dat hebben aangeleerd, wil niet zeggen dat we dat tot onze dood moeten blijven doen. We hebben altijd de keuze om ons gedrag aan te passen. Om dat te kunnen, heb je te weten welke patronen je niet langer helpen. Of welke patronen je zou willen afzwakken zodat je er bewuster voor kiest om het soms te kiezen voor je aangeleerde gedrag en soms te kiezen voor aangepast gedrag. Het is dus ook belangrijk om te weten wat goed is voor jou, wat je motiveert en waar je behoefte aan hebt. Doorgaans weten we dat onbewust donders goed, alleen zijn we er niet meer zo bewust van. 

In onze training Persoonlijke Kracht via NLP werken we hier veel mee. Jouw drijfveren onderzoeken, wat staat je nog in de weg, welke oude patronen mogen wel eens aangepast worden? Dus als jij in jouw werk of privéleven merkt dat je die stap van aangeleerd naar aangepast wilt maken, kijk dan eens naar de opzet en inhoud van deze training. En kom je daar zelf niet helemaal uit? Neem dan gerust contact op, dan denken we even met je mee!