Dit artikel volgt in een week nadat een IPCC-rapport aantoont dat de klimaatverandering sneller gaat dan ooit. En o ja, we zitten ook nog in de corona-pandemie. Beide crises roepen verschillende reacties op, met name als het gaat over wat mensen er persoonlijk mee zouden moeten doen. In dit artikel haal ik twee voorbeelden aan waarbij je de systemische principes mooi kunt hanteren. Tot slot geef ik je een tip voor een leiderschapstraining om zelf bewuster met het systemische gedachtengoed te doen.
De systemische principes, even opfrissen
In het systemisch werk, één van onze inspiratiebronnen, beschouwen we een organisatie als een systeem van meerdere onderdelen. De mensen in een organisatie (of maatschappij, vereniging, kerkgenootschap etc) vormen daarin belangrijke onderdelen. Voor wie nog niet zo thuis is in de systemische principes, stip ik even de drie basisprincipes aan die bepalen of een systeem gezond functioneert:
- in een systeem is voor iedereen een plek. Wanneer dit principe niet gevolgd wordt en mensen worden buitengesloten, dan zal juist die persoon veel energie van het systeem kosten. Dat geldt ook voor gebeurtenissen waar we het liever niet meer over hebben, juist die kunnen de aandacht blijven opeisen en dus energie kosten
- in een systeem is er een ordening. Behalve wat in een organisatiestructuur kan zijn vastgelegd, gelden principes dat oudgedienden een zwaardere stem hebben dan nieuwelingen, net als mensen die van bijzondere waarde zijn extra in de melk te brokkelen hebben
- in een systeem moet een balans zijn tussen geven en nemen. De uitdrukking “loon naar werken” is er een voorbeeld van
“We moeten wel kunnen blijven barbecueën”
Deze uitspraak deed onze Minister-President in 2019 toen er gesproken werd over klimaatmaatregelen. Met deze uitspraak maakt hij een gezond klimaat ondergeschikt aan een leuk leven. in feite vind je de mens dan belangrijker dan de rest van de planeet. Deze ordening is twijfelachtig want dat leuke leven staat juist op het spel omdat we de klimaatverandering niet voldoende serieus nemen. En de mens is niet belangrijker dan de rest van de planeet, we zijn een onderdeel van die planeet. De overstromingen in Duitsland en Limburg lieten nog maar eens zien dat de aarde uiteindelijk machtiger is dan de mens. Als we de aarde als (eco)systeem beschouwen, is ook het derde principe in het geding. Het klimaat verandert namelijk omdat geven en nemen niet in balans zijn. De mens vraagt teveel van de aarde. Zo wordt er meer CO2 uitgestoten dan de aarde kan opnemen en omzetten. Het klimaat zal pas kunnen opknappen als we die balans herstellen in het voordeel van de aarde.
Plukken van een kale kip
Een ander voorbeeld gaat over een staking in Duitsland. Daar gingen treinmachinisten in staking om zo een loonsverhoging af te dwingen. In een normale economie zou dat best reëel kunnen zijn, op het moment dat het goed gaat met de spoorwegen. Wanneer een bedrijf goede cijfers boekt, is het logisch dat de mensen die voor dat resultaat zorgden, te laten meedelen in de winst. Deze staking komt echter in een tijd dat de Duitse spoorwegen aan het opkrabbelen zijn van de gevolgen van de corona-pandemie. In 2020 kwam het treinverkeer voor een belangrijk deel stil te liggen en eenmaal weer op gang mochten lang niet voldoende reizigers in de trein om rendabel te kunnen rijden. De spoorwegen leden dus grote verliezen en werden overeind gehouden met overheidssteun. Uiteraard is het niet gepast om van een noodlijdende werkgever te vragen om meer salaris. Dan is bescheidenheid op zijn plaats en mag je dankbaar zijn dat je door de overheidssteun niet ontslagen hoefde te worden.
Dit plukken van een kale kip zagen we op meer plekken. Denk aan de bonus voor een KLM-directeur en aandeelhouders van Booking.com terwijl beide bedrijven bij de overheid om steun vroegen.
Systemische principes zijn universele principes
Beide crises die ik hier aanstip, laten zien dat de drie systemische principes universeel aan de orde zijn. Oorspronkelijk komen deze vanuit familie- en organisatiesystemen, maar ze gaan dus ook op voor sociale, ecologische en maatschappelijke systemen. De simpele vuistregel is, dat als een systeem uit evenwicht is, het blijft zoeken naar dat evenwicht. Zolang de principes niet gerespecteerd worden, is er onrust in het systeem totdat het evenwicht is hersteld.
Inzetten in jouw organisatie
Vanuit dat laatste snap je misschien al waarom sommige patronen binnen organisaties zo hardnekkig kunnen zijn. Patronen als een klaagcultuur of ontlopen van verantwoordelijkheid, worden vaak oppervlakkig aangepakt, met bitter weinig resultaat. Pas als je op een diepere laag leert kijken naar de patronen in een systeem, kun je de oorzaken op de juiste laag wegnemen. Wanneer je als leider hier mee wilt leren werken, dan raad ik je de training Leiderschap met Open Vizier aan.