Misschien heb je de term “onderstroom” wel eens voorbij zien komen en heb je vragen over wat daarmee bedoeld wordt. Zeker als we leiderschap en de onderstroom in één adem noemen, vraag je je wellicht af hoe die twee samenhangen en wat jij als leider met de onderstroom te doen hebt.
In dit artikel neem ik je graag mee in de relatie tussen leiderschap en de onderstroom, maar heb ik om te beginnen een vraag aan jou.
Heb jij in jouw werk te maken met zaken die niet lopen zoals je wilt, maar waarbij je de vinger er niet achter krijgt waar dat aan ligt? Om je op weg te helpen, kun je denken aan het vermijden van conflicten, slecht omgaan met feedback, onderlinge wrijving, een groot verloop of veel verzuim.
Het onderscheid bovenstroom en onderstroom
De termen bovenstroom en onderstroom komen uit de natuur. In de oceanen heb je aan de oppervlakte de bovenstroom waarin de schepen varen en zwemmers verkoeling zoeken. Deze bovenstroom is niet zo sterk en daarom kunnen schepen en badgasten ook zomaar hun richting wijzigen of soms tegen de stroom in gaan. De onderstroom zit op een diepere laag in de oceaan en daarom ook vanaf oppervlakte onzichtbaar. Maar de onderstroom is veel krachtiger dan de bovenstroom en is dus ook bepalend voor het ecosysteem onder water. Je kunt het ook beschouwen als de ijsberg. Als die aan de oppervlakte een stroming uit het oosten ervaart, maar op een diepere laag juist richting het oosten wordt geduwd ,dan is die laatste kracht vele malen sterker.
De onderstroom in de organisatie
Jaren geleden werkte ik als consultant en had ik nog geen benul van bovenstroom en onderstroom. Wel degelijk had ik er onbewust mee te maken. Met enige regelmaat werd ik geconfronteerd met uitspraken als “zo werkt dat hier nu eenmaal” of “dit is het zoveelste project dat ook wel op niets zal uitdraaien”. En ook al werd dat niet zo uitgesproken, soms was aan alles merkbaar dat dit soort overtuigingen het soepel en effectief samenwerken in de weg stond. Ook ben ik veel gedoe en weerstand tegengekomen, zoals mensen die niet met elkaar konden samenwerken of leidinggevenden die het keer op keer hooguit een half jaar volhielden. En omdat niet goed zichtbaar was waar dat door veroorzaakt werd, was er dus blijkbaar iets krachtigs gaande in die onzichtbare onderstroom.
Leiderschap vraagt aandacht voor de onderstroom
In mijn werk als consultant was ik vooral werkzaam in de bovenstroom. Waar de processen onvoldoende opleverden, ontwierp ik met collega’s aanpassingen aan de processen. De werkomschrijvingen werden nog eens herzien, taken en verantwoordelijkheden nog eens expliciet beschreven, checks and balances ingebouwd. Maar soms was dit niet voldoende.
Wanneer je als leider merkt dat ondanks alle duidelijke afspraken aan de oppervlakte er toch van alles misgaat, dan heb je in de onderstroom te verdiepen. Een mooie vraag die je daarbij kunt stellen is “wat is hier de goede reden dat dit zo gaat?”. Want ook disfunctionele patronen hebben een goede reden. Mensen willen er iets mee bereiken….of juist vermijden. Wanneer je met mensen dat gesprek aangaat, kunnen er dingen aan de oppervlakte komen die serieus genomen moeten worden in plaats van de zoveelste quick fix toe te passen.
In ons werk met leiderschap en de onderstroom die daarin een rol speelt, worden we steeds weer verrast over wat we in die onderstroom soms tegenkomen. Net als duikers die in de oceaan toch weer een nieuw soort vis ontdekken. Heel vaak heeft het te maken met oude patronen. Patronen van teamleden of juist van de leider, allergische reacties die mensen bij elkaar oproepen en zelfs patronen die al decennia binnen de organisatie in stand blijven. Er zijn soms jaren geleden dingen gebeurd die tot (overleving)strategieën hebben geleid die in het hier en nu helemaal niet meer nodig zijn. Je begrijpt dat oppervlakkige maatregelen en aanpassingen weinig opleveren als dit soort, vaak overjarige, patronen niet eerst worden aangepakt.
Leer de invloed van de onderstroom in jouw leiderschap
Hopelijk heb je nu een beeld van wat leiderschap en de onderstroom met elkaar te maken hebben. Om daar als leider goed mee aan de slag te kunnen, heb je enerzijds te leren kijken naar de dynamieken die binnen organisaties ongewenste patronen in stand houden. Anderzijds kan je dat pas zuiver als je ook bereid bent naar jouw eigen patronen, overlevingsstrategieën en valkuilen te kijken. Om dat te leren, ben je bij ons aan het goede adres. In onze training Leiderschap met Open Vizier gaan we met al deze thema’s aan de slag. Geen trucjes leren, want dat is de oppervlakte. Maar juist de diepte in om grondoorzaken aan te kijken en waar nodig aan te pakken. Veel zelfreflectie dus ook en inspirerende uitwisseling met de andere deelnemers.
Wil jij ook een extra verdieping aanbrengen in jouw leiderschap en de onderstroom meenemen in jouw werk? Bekijk dan eens onze training en schrijf je in voor één van de geplande groepen!
