Om te beginnen hield ik het bierviltje omhoog met de vraag of ze dit herkenden. En zoals ik al vermoedde, wisten ze maar al te goed dat het een bierviltje was. Ook op mijn vraag waar die voor bedoeld zijn, wisten ze volmondig te antwoorden: om een glas op te zetten zodat er geen kringen op tafel komen. Vervolgens vroeg ik ze waar bierviltjes nog meer voor gebruikt worden. Al snel volgden vele toepassingsvormen, zoals het noteren van de bestelling door de ober, ermee spelen door wachtende gasten, het telefoonnummer van de serveerster opschrijven en last but not least: zorgen dat die wiebelende tafel weer stevig staat. En inderdaad: dat is denk ik wel een van de meest toebedeelde plekken van een bierviltje: onder die net te korte tafelpoot.
Mijn studenten waren even in de war, want wat had dit met leiderschap te maken? Dat ging ik ze dus maar gauw verhelderen.
Het bierviltje staat natuurlijk symbool voor de leider in een organisatie, of zo je wilt: een willekeurige medewerker. Wanneer we bij Systemisch Leiderschap de organisatie als een systeem beschouwen, is één van de basiswetten die binnen dat systeem moet worden bewaakt dat ieder de juiste plek in het systeem inneemt. Want wanneer het bierviltje voor het stabiliseren van de tafel is gebruikt, is het niet langer beschikbaar op de plek waar hij voor bedoeld is en kan hij niet zijn primaire taak, het schoonhouden van de tafel, uitvoeren. Het effect is natuurlijk: kringen op de tafel en om dat te verhelpen wordt er een doekje ingezet. Oftewel: als iemand in het systeem zijn plek niet inneemt, raakt het systeem uit balans en gaan er andere elementen in beweging komen om die balans te herstellen. Het doekje springt in het gat dat het viltje laat ontstaan.
Behalve dat kun je je afvragen waarom het bierviltje onder die tafelpoot komt te liggen. Terugvertaald naar de organisatie: waarom neemt iemand een heel andere plek in dan waar hij voor aangenomen is? Welke verantwoordelijkheid trekt hij naar zich toe en waarom laat hij dat niet aan anderen over? Ook daarin kun je niet zelden een systemische oorzaak vinden: mogelijk heeft hij eerder ervaren dat anderen hun verantwoordelijkheid niet namen en ontstond er toen een onstabiele situatie. Als oudste zoon heeft hij bijvoorbeeld de zorg voor zijn zusje op zich genomen wanneer hun ouders hun verzorgende taak weer eens verzaakten. Dergelijke patronen uit het gezin van herkomst, die als vanzelf en op onbewuste manier ontstaan, worden vervolgens heel gemakkelijk meegenomen naar de organisatie waar hij tegenwoordig werkt. Nog altijd onbewust en daarom voelt het ook heel natuurlijk om het voortouw te nemen als zijn leidinggevende verstek laat gaan. Zelfs als het hem veel energie kost, het zal heel logisch zijn dat hij de leeggevallen plek van zijn manager (tijdelijk) inneemt, ook al wordt hem dat niet vaak in dank afgenomen.
Pas op het moment dat je bewust wordt van dergelijke patronen, kun je ook bewust kiezen hoe je daarmee omgaat. Wanneer je doorhebt dat zo’n patroon bij iets uit het verleden en een andere context hoort, kun je in het hier en nu een andere keuze maken. Dus in plaats van weer die wiebelende tafel te stabiliseren, kan het bierviltje ervoor kiezen om op tafel te blijven liggen.
