Over leiderschap is al veel gezegd en geschreven. Boekenkasten vol gaan over leiderschap en veel trainers en coaches richten zich p het thema leiderschap. Toch blijkt dat veel van de boeken en ook trainingen niet zozeer gaan over leiderschap maar over leidinggeven en managen. Dat is op zich ook zeer waardevol, maar gaat vooral over vaardigheden hoe je medewerkers aanstuurt, doelen maakt, planningen bewaakt en meer hands-on zaken. Leiderschap is iets anders, dat gaat niet over vaardigheden maar veel meer over een houding. Met name gaat het om een houding die ervoor zorgt dat een team of hele organisatie soepel loopt. Noem het de smeerolie tussen de tandwieltjes. Leiderschap en management worden vaak ook met elkaar verward en is goed te onderscheiden in waar de focus op ligt. Bij management ligt de focus doorgaans op doelen en hoe je daarvoor de medewerkers kunt inzetten. Uiteraard goed om het doel voor ogen te houden, daarvoor is de organisatie immers opgezet. Maar bij leiderschap ligt de focus vooral op de medewerkers, wat die nodig hebben en hoe die uiteindelijk bijdragen aan de doelen. Dat lijkt soms minder snel en efficiënt, maar gezien de problemen die ermee voorkomen kunnen worden, is het meestal wel veel effectiever.
Dus als leiderschap dan zo belangrijk is, wat zijn dan de essenties van leiderschap? Laten we er vijf onder de loep nemen.
Essentie 1: Leiderschap vraagt duidelijkheid
Het is eind 2022 als ons kabinet besluit om excuses te maken voor het slavernijverleden van Nederland. Er wordt aanvankelijk besloten om dit op 19 december 2022 te doen op verschillende plekken in de wereld. Een initiatief waar door veel betrokkenen lang naar uit is gekeken, alleen de datum stuit op wat weerstand. In de weken die volgen, vinden diverse gesprekken binnen het kabinet plaats, soms met vertegenwoordigers van belanghebbenden over de manier en de datum waarop de excuses zullen worden aangeboden. Op de dag dat ik dit artikel schrijf is het 15 december en nog steeds is onduidelijk of het nu 19 december blijft of toch 1 juli 2023. Het is lastig te begrijpen waarom er niet duidelijk wordt gekozen en het zo lang in het ongewisse blijft. Er zijn veel partijen die belang hechten aan een waardig en waardevol excuus en zij willen daar ook goed voorbereid mee omgaan. Door de ontbrekende duidelijkheid is het lastig om die voorbereiding ter hand te nemen.
Duidelijkheid is ook nodig ten aanzien van het mandaat van ieder. Wie mag waarover beslissen en wie mag wat doen? Pasgeleden nog trainde ik een operationeel manager die voor de dagelijkse gang van zaken verantwoordelijk is, maar ook geregeld merkte dat zijn eigen leidinggevende langs hem heen de medewerkers aanstuurde en de prioriteiten anders legde. Ik heb hem aangeraden duidelijk te zijn naar zijn leidinggevende over hoe dit de operatie verstoort, want medewerkers wisten niet meer wie ze moesten volgen.
Essentie 2: Leiderschap vraagt betrouwbaarheid
De genoemde duidelijkheid draagt ook bij aan het gevoel van betrouwbaarheid. Als leiders duidelijk zijn, worden ze betrouwbaarder gevonden dan wanneer ze om de hete brij heen draaien. Iedereen wil graag weten waar hij of zij aan toe is. Dat geldt voor burgers, medewerkers, klanten, leveranciers, patiënten en ga zo maar door.
Uiteraard komt die betrouwbaarheid van leiders alleen tot zijn recht als er ook gehandeld wordt in lijn met wat is aangekondigd of afgesproken.
Essentie 3: Leiderschap vraagt transparantie
Leiderschap wint ook aan betrouwbaarheid als leiders helder zijn over hoe ze over dingen denken. Het wordt voor medewerkers dan bijvoorbeeld makkelijker om zich tot de leider te verhouden. Zonder die transparantie zullen velen een rem voelen om zich volledig in te zetten. Die transparantie gaat ook over andere belangen die de leider heeft. Zo is het goed dat leden van de Tweede Kamer hun neveninkomsten moeten aangeven om mogelijke belangenverstrengeling te voorkomen.
Zonder die transparantie is het soms letterlijk moeilijk te zien hoe bepaalde beslissingen (niet) tot stand komen. Zo hebben wij mogen ervaren in de begeleiding van een team waarvan de manager die wangedrag vertoonde richting zijn medewerkers, de hand boven het hoofd werd gehouden. Pas later hoorden we terloops dat deze manager en zijn directeur een heimelijke liefdesrelatie hadden, wat natuurlijk niet verstoord mocht worden door in te grijpen.
Essentie 4: Leiderschap vraagt empathie
Er zitten veel mensen op topposities die vooral hun eigen plan trekken en eigen belangen behartigen. Dat noemen we geen leiders. Echte leiders hebben juist oog en oor voor anderen. Richting de klant lijkt dat logisch, als je niet weet wat de klant belangrijk vindt, is het ook moeilijk om daar een succesvolle klant-leceranciersrelatie mee op te bouwen. Maar ook richting medewerkers is inlevingsvermogen een essentiële kwaliteit van leiders. Door oprecht interesse te tonen en in te leven in je medewerker, krijg je inzicht in zijn of haar drijfveren, behoeften en zorgen. Met dat inzicht kun je zorgen dat de omstandigheden voor medewerkers zodanig zijn dat ze goed kunnen bijdragen aan het organisatiedoel. Het draagt bovendien bij aan de loyaliteit en verantwoordelijkheidsgevoel van medewerkers.
Essentie 5: Leiderschap vraagt lidmaatschap
Elke leider, hoe hoog je ook in de boom zit, moet ook ergens lid zijn. Iedereen heeft namelijk weleens behoefte aan inspiratie en steun van anderen. Ook leiders lopen soms tegen situaties aan waar ze even geen raad mee weten. In plaats van dan koste wat kost zelf een oplossing te willen verzinnen, is het waardevol om input van buitenaf te vragen. Binnen een organisatie kunnen leidinggevenden vaak met collega-leidinggevenden sparren, soms in een formeel gepland overleg maar ook aan de koffieautomaat. Topleiders, zelfstandigen en specialisten doen er goed aan om dit lidmaatschap ergens anders te zoeken. Zo zijn de trainers van Anker & Kompas natuurlijk elkaars sparringpartners, maar zijn ook allemaal lid van een intervisiegroep. Om zo met vakgenoten te spreken over lastige situaties.
Is dit nog niet altijd eenvoudig?
Eerlijk is eerlijk, deze 5 essenties vormen geen uitputtende lijst. Maar toch kan het al een hele klus zijn om hier allemaal aan te denken. We kennen allemaal wel momenten waarop we in de waan van de dag, de druk van bovenaf of de stress van het moment, voorbij gaan aan wat werkelijk belangrijk is. Automatismen die soms weer even opdoemen. Gelukkig kun je daar veel aan doen met een goede leiderschapstraining. Enerzijds door je vaardigheden te vergroten, zoals in onze training Coachend Leidinggeven. Anderzijds door je bewust te worden waar jouw patronen vandaan komen en hoe je die kunt bijstellen, zoals in onze training Leiderschap met Open Vizier. Kijk eens met welke training jij jouw leiderschap wilt versterken. En als je daarover wilt overleggen, neem dan gerust contact met ons op. We denken graag met je mee!
